Φεβρουάριος 1918

Φεβρουάριος 1918

Την 18^ην Φεβρουαρίου ο Πολυχρόνιος Σπυριδόπουλος κατέβηκε με δύο άλλους εις Φτελέν να ιδεί αν ήλθαν και εκεί Τούρκοι πλησιάζοντας όμως βλέπει μερικούς να τριγυρνούν στο σπίτι του έρημον βέβαια και εν τέλη να το βάλουν φωτιά πλησιάζει μέσ΄από το δάσος και πυροβολεί και σκοτώνει έναν Τούρκον και γυρίζει πάλιν στο χωριό. Εν τω μεταξύ εμάθωμεν ότι οι Ρώσοι έφυγαν όλοι και οι Τούρκοι κατέλαβαν την Τραπεζούντα και ότι επρόκειτο να έλθουν και στην Σάντα διότι μόνον εδώ υπήρχε αντίστασης. Την ίδιαν ημέραν εστάλησαν εις Κιμισλή τρεις ώρες μακριά της Σάντας έξη οπλίται να παρακολουθούν τον δρόμον. Φθάσαντες δε το απόγευμα φέρουν την είδησην ότι έρχεται ένας Τούρκος αξιωματικός και πέντε στρατιώτες μαζί με τον καθηγητήν Φίλιππον Χειμωνίδην και τον Κων/τίνον Σιδηρόπουλον προς κατάληψην της Σάντας. Αμέσως ειδοποιούνται όλα τα χωριά. Και πολλοί οπλίται φθάνομε εις το Φουρνόπον να τους αντικρίσωμεν και να μάθωμεν τι είναι ο σκοπός των πριν μπαίνουν μέσα στο χωριό. Προηγούντο ο Χειμωνίδης και ο Σιδηρόπουλος και οίτινες μας εκοινοποίησαν ότι εις Τραπεζούντα απεκατεστάθη η τάξις και ότι αυτούς τους στέλνει ο μητροπολίτης Χρύσανθος μαζί με τον αξιωματικόν και τους στρατιώτας και ότι να μη κάνομε καμίαν αντίστασην διότι είναι περιττόν αφού εματαιώθη το ζήτημα του στρατού του Καυκάσου και ότι κάθε αντίστασης θα κατέληγε εις βάρος μας. Τη αποφάση λοιπόν των κατοίκων αποσυρόμεθα ημείς οι οπλίται και ο αξιωματικός ήλθε και κατέλυσε εις Ισχανάντων. Την ίδιαν βραδιά έφθασε και ο Ζαχαρίας Γιαμάκς από την Λειβεράν απεσταλμένος του μητροπολίτη Ροδοπόλεως Κυρίλλου. Πάντες οι οπλίται εκτός ολίγων τινών απεσύρθημεν εις το δάσος και εμείναμε εκεί να δούμε πώς θα εξελιχθούν τα γεγονότα και αναλόγως να αποφασίσομε την επομένην. 19^η Φεβρ. Μόλις τα γύρω χωριά έμαθαν ότι ήλθε στην Σάντα Τούρκος αξιωματικός και στρατιώται αμέσως παρουσιάσθησαν μερικοί Τούρκοι εις τον αξιωματικόν Φαϊκ μπέην λεγόμενον και επί ώρας ολοκλήρους είχαν συνέντευξην μαζί του. Ως φαίνεται εκ των υστέρων θα συνεφώνησαν να έλθουν και εις Σάνταν πολλοί Τσετέδες δια να λεηλατήσουν τα χωριά διότι αυτό ήτο το σύστημά τους μετά την φυγήν των Ρώσων. Δεν άφησαν σώον κανένα Ελληνικόν χωριό όλα τα είχαν ερημώσει και μόνον έμεινε η Σάντα διότι μετά την δοκιμήν των εις Κοπαλάντων πια δεν ετόλμησαν να πατήσουν πόδι. Αν και ήτο ο αξιωματικός και λίγοι στρατιώται πάλιν εφοβούντο και απεφάσισαν όπως δια δόλου εισχωρήσουν στα χωριά και αργότερα δεν θα είχαν ανάγκην. Διότι η Σάντα ως εκ της τοποθεσίας της και επί πλέον του χειμώνος δια της βίας ήτο αδύνατον να εισχωρήσουν μέσα στα χωριά. Μαζί με τους επισκεφθέντας τον αξιωματικόν Τούρκους ητο και ο Χελήμ Κιουλόγλους εκ Μούκουζης αρχηγός Τσετέδων όστις κατήγγειλε εις τον αξιωματικόν ότι οι αδελφοί Ευκλείδης και Κωνσταντίνος Κουρτίδης είναι υπαίτιοι και διοργανωταί των Σανταίων διότι είχε προηγούμενα μαζί μας και ήθελε δια του τρόπου αυτού να μας συκοφαντήσει στην Κυβέρνησην και να εκδικηθεί. 

21._ Ήλθαν δύο τρεις αγγελιοφόροι Τούρκοι και ανέφεραν εις τον Φαϊκ μπέην ότι εις τον άγιον Ιωάννην τοποθεσίαν μίας ώρας κάτωθεν της Σάντας ήλθαν μερικοί επίσημοι Τούρκοι και ζητάν να κατεβεί ο αξιωματικός μέχρι εκεί και να τους οδηγήσει στα χωριά.
 Οι Σανταίοι εκ της ειδήσεως αυτής υποψιασθέντες εζήτησαν από τον αξιωματικόν να έρχονται μαζί του δύο τρεις από αυτούς δια να ιδούν περί τίνος πρόκειται. Εδέχθη προθύμως και αμέσως έστειλε πίσω τους αγγελιοφόρους συνεννοηθείς μετ΄αυτών τι πρέπει να κάνουν. Και όταν κατέβηκε αυτοί με τους Σανταίους εις τον Άγ. Ιωάννην βρήκαν εκεί καμία δεκαριά Τούρκους οπλισμένους οίτινες τους έδωσαν μίαν επιστολήν ως διαταγήν δήθεν εκ Τραπεζούντος να τους παραλάβει και αυτούς ως ενίσχυσήν του. Ενώ μέσα στο γύρο δάσος εκρύπτοντο τριακόσιοι Τσετέδες δίχως να φαίνονται και το οποίον εγνώριζε ο Φαϊκ μπέης. Γυρίζει πίσω στους Σανταίους να ειδοποιήσουν στα χωριά να είναι ήσυχοι διότι δεν είναι τίποτε και αυτός με τους τριακόσιους Τσετέδες έρχεται και μπαίνει μέσα στα χωριά και έτσι επιτυγχάνει τον σκοπόν του και αμέσως τους διαμοιράζει σ΄ όλα τα χωριά. Τότε οι Σανταίοι κατάλαβαν περί τίνος πρόκειται και τι τους περιμένει αλλά ήτο αργά πλέον. Οι περισσότεροι εκ των οπλιτών αμέσως απεσύρθησαν εις τα δάση όσοι δε εφοβούντο τις κακουχίες και το κρύο έμειναν στα χωριά δια να υποστούν το μοιραίον. Μεταξύ των Τσετέδων ήτο ένα παιδί παλαιός μας φίλος Ουζούν ογλού Αλή Οσμάν λεγόμενος όστις μυστικώς μας ειδοποίησε ότι ο Ευκλείδης και ο Κων/τίνος Κουρτίδης να μη παρουσιασθούν διότι θα τους σκοτώσουν. Και ότι υπάρχει κατάλογος προγεγραμμένων μεταξύ των οποίων πρώτοι είναι αυτοί. Ως εκ τούτου ημείς μαζί με λίγους ακόμη οίτινες μας ηκολούθησαν πήγαμε βαθύτερα στο δάσος εις Άσπρα λιθάρια. Εν τω μεταξύ έφθαναν προς ημάς απεσταλμένοι όπως πάμε στα χωριά και παραδώσομε τα όπλα ηδέ άλλως θα κακοπάθωμεν Και αυτοί οι ίδιοι οι Σανταίοι μας συνεβούλευον να παραδοθούμε ημείς όμως γνωρίζοντες τους σκοπούς των τους μεν Σανταίους εστείλαμε πίσω και ειδοποιούσαμε στους Τούρκους να κάνουν ότι θέλουν αλλά εμάς μόνον δεν θα επιτύχουν να βάλουν στο χέρι. Πολλοί εκ των συντρόφων μας απεφάσισαν και πήγαν στα χωριά δια να παραδοθούν πολλούς όμως από αυτούς αφοπλίσαμε και τους στείλαμε δίχως όπλα. Και εμείναμε μόνον οι εξής : Ευκλείδης Κουρτίδης Κων/νος Κουρτίδης Θεόδωρος Κουρτίδης Δημήτριος, Δαμιανός και Νικόλαος Τσιρίπ, Πολυχρόνιος Σπυριδόπουλος Γεώργιος Πηλείδης Χαράλ. Σισμανίδης Γεώργιος και Παναγιώτης Καλαϊτσίδης Ιωάννης Ξανθόπουλος Κοσμάς Γαρατσιάλ Φίλιππος Εφραιμίδης Ιωάννης και Χρήστος Χαρτοματσής Κων/νος και Βασίλειος Σωτηρόπουλος Φωκίων Σπυριδόπουλος Χαράλ. Ποροζάν και τέσσαρες γυναίκες. Καθημερινώς νύκτα στέλλομε παιδιά στα χωριά από διάφορα μονοπάτια δια να προμηθευτούμε όσο το δυνατόν περισσότερα τρόφιμα δια να μη μένωμεν νηστικοί εν ώρα ανάγκης. Μας συνεκίνησε πολύ ένα γράμμα του δημοδιδασκάλου Γεωργίου Εφραιμίδου όστις με μελανά χρώματα περιέγραφε την κατάστασην και συνιστούσε οπωσδήποτε να μη παρουσιασθούμε και εν καιρώ να εκδικηθούμε. Στο τέλος της επιστολής του έγραφε και τρία τραγούδια τα εξής :        

Αναθεμά σε ήλιε που φεύγεις και κοιμάσαι        

Τον χρυσό Καπετάνιο μας καθόλου δεν λυπάσαι        

Αν αρωστή και δεν μπορεί λόγγους βουνά να τρέξει        

πάνω στους Τούρκους τα σκυλιά αίμα φωτιά να βρέξει        

Ντροπή σου ήλιε χρυσέ του ουρανού φανάρι        

Την λάμψη σου πως έκλεψε το άτιμο φεγγάρι 

Αυτά ήσαν σχετικά διότι την εποχήν αυτήν ο Ευκλείδης ήτο άρρωστος είχε πληγάς στα πόδια του. 

25._ Ο Δαμιανός Τσιρίπ και δύο ακόμη από το λημέρι ξεκίνησαν δια τα χωριά και πριν ανεβούν εις τον λόφον του Κρέν έναντι του λημεριού μας συνεπλάκησαν με τους Τσετέδες οίτινες τριακόσιοι τον αριθμόν ήρχοντο να μας συλλάβουν δήθεν.
 Μετά τους πρώτους πυροβολισμούς τα παιδιά φύγαν προς ημάς ενώ οι Τούρκοι εξακολουθούν να έρχονται. ήτο δε κατά την ημέραν αυτήν ομίχλη πυκνή και δεν βλέπαμε τίποτε αν και ευρίσκοντο εις απόστασην βολής από ημάς επειδή όμως γνωρίζαμε το μέρος καλώς αρχίσαμε πυρ ομαδόν προς την κατεύθηνσήν των καθώς και εκείνοι προς ημάς και έτσι επί ημίσιαν ώραν εξακολουθούσε η μάχη οπότε οι Τούρκοι οπισθοχωρούντες έφυγαν προς τα χωριά. Κατά την μάχην ο Φωκίων Σπυριδόπουλος και Κων/νος Σωτηρόπουλος αποχωρησθέντες από ημάς κατά λάθος και μείναντες μόνοι έκρυψαν τα όπλα τους στο δάσος και αυτοί νύχτα πήγαν στο χωριό. 

26._ Ήλθαν μαζί μας ο Ματθ. & Γεώργιος Εφραιμίδης ο Χριστ. Σπυριδόπουλος και Ισαάκ Κοστικίδης οίτινες μαζί με πολλούς άλλους ήσαν εις Χάρτ οτεν και όταν ημείς προ τριών ημερών φύγαμε από εκεί τους συνεβουλεύσαμε να έρχονται μαζί μας όλοι διότι εκεί κοντά στα χωριά η θέση των ήτο επικίνδυνος. Αλλά αυτοί δεν εσυμφώνησαν μαζί μας και έμειναν. Και ακριβώς κατά την χθεσινήν ημέραν ενώ ήρχοντο οι Τσετέδες προς ημάς τους αντελήφθησαν εκεί και περικυκλώσαντες αυτούς μερικούς συνέλαβον άλλοι δε διαφυγόντες έφθασαν στα χωριά αφήνοντες τα όπλα τους αυτοί δε οι τέσσαρες ήλθαν προς ημάς.
 Επειδή δεν είχαν μαζί τους αρχηγόν πεπειραμένον και οι ίδιοι αμαθείς έπαθαν την πανωλεθρίαν αυτήν. Κατά το βράδυ έφθασαν και οι αποχωρησθέντες Φωκίων Σπυριδόπουλος & Κων/νος Σωτηρόπουλος από το χωριό και φέρναν τας εξής πληροφορίας. Ότι, οι εν Χαρτοτή συνελήφθησαν και εφυλακίσθησαν. Τον δε Περικλήν Κουφατσήν αφού τον εξυλοκόπησαν καλώς τον πήραν και πρόστιμον χίλια πεντακόσια ρούβλια ως πρόστιμον ως αρχηγόν των ανταρτών. Επίσης λέγουν ότι κατά την χθεσινήν σύγκρουσην εσκοτώθη ένας Τούρκος τον οποίον δεν έφεραν εις Σάντα αλλά τον έφεραν εις τα Τούρκικα χωριά. Και μία σφαίρα έσχισε την ζίπκαν του Σεϊτ αγά αρχηγού των Τσετέδων και όστις φοβηθείς διατάζει οπισθοχώρησην ειπών εις αυτούς "Ουσιακλάρ ποζουλτίκ, κερί Κάτσιουνιζ". Και μία σφαίρα εκτύπησε στο τουφέκι ενός άλλου και το αχρήστευσε. Και έτσι κακήν κακώς έφθασαν εις τα χωριά. Δικαιολογηθέντες εις τον αξιωματικόν όστις δεν ήτο σύμφωνος δια την σύγκρουσην αυτήν διότι ενόμιζε να φέρει καλύτερα αποτελέσματα δια του καλού τρόπου και δια του δόλου ενώ οι Τσετέδες επέμειναν λέγοντες ότι εντός δύο ωρών θα μας πάνε προς αυτόν χειροδέσμιους. Ότι οι αντάρται δεν είναι μόνον οι Σανταίοι αλλά έχουν μαζί τους τακτικούς στρατιώτας Γρουζίνους και Αρμενείς και ότι είναι πάρα πολλοί. Εξύλισαν και εφυλάκισαν και τον Ιωάννην Κουρτίδην εις τον οποίον είχε γράψει ο Ζαχαρίας Γιαμάκ να έρχεται εις το χωριό και να παραδοθεί και να μην φοβηθεί διότι ο ίδιος τον γλιτώνει ηδέ άλλως μπορεί να κακοπάθει. Ο Ζαχαρίας αυτός όστις ήλθε από την πρώτην ημέραν ήτο απεσταλμένος εκ Λειβεράς του μητροπολίτου Ροδοπόλεως Κυρίλλου όστις τον καιρόν εκείνον ευρίσκετο εν διαστάσει με τους Σανταίους οίτινες ούτε τον ανεγνώριζον και ούτε τον επλήρωναν. Και προς εκδίκησην συνεννοηθείς με τους αρχηγούς των Τσετέδων έστειλε και τον Ζαχαρίαν γραμματέαν της Μητροπόλεως και ως Σανταίος και αυτός θα έκανε την προπαγάνδαν του να μη φέρουν αντίστασην και να παραδοθούν όλοι. Και μόλις έφθασε στην Σάντα τον διορίσανε Μουδούρην δια να έχει και περισσότερο κύρος και δια να επιτύχει περισσότερα πράγματα. Τα της συνεννοήσεως Μητροπολίτη και Τσετέδων αργότερα τα εξακριβώσαμε από τους ίδιους Τούρκους οίτινες ετύγχανον μερικοί προσωπικοί φίλοι μας και οίτινες ευρίσκοντο εις Λειβεράν. 

27._ Αλλάξαμε το λημέρι και πήγαμε εις το Σπήλαιον Ουζούν σίρτ το οποίον ήτο εις ασφαλές μέρος και εχωρούσε πολλούς και ήτο πολύ θερμόν. Τα τρόφιμά μας ετελείωσαν και στείλαμε μερικούς εις Υπαπαντήν δια να φέρουν μερικά λάχανα από τους κήπους και άλλα τρόφιμα που είχαν κρυμμένα οι κάτοικοι όταν έφυγαν στην Σάντα. Συνεκρούσθησαν με μερικούς Τούρκους οίτινες ήλθαν εκεί από τα γύρω χωριά προς λεηλασίαν. Το βράδυ έστειλαν μερικά λάχανα και φασόλια.